Grenzeloze ondermijning vraagt om een internationale driehoek

In het dorp Glanerbrug, onderdeel van de gemeente Enschede, passeer je bijna ongemerkt de grens. Iedereen heeft er wel familie, vrienden, collega’s of klasgenoten aan beide zijden van de grens, maar er zijn ook verschillen. Waar Duitsland veel strenger is in straffen heeft Nederland een vrij tolerant drugsbeleid. En dat levert problemen op. Al langer komen Duitsers massaal hun wiet kopen bij de coffeeshop net over de grens In Glanerbrug, wat zorgt voor overlast. Maar de problemen worden pas echt groot als Duitse verslaafden op grote schaal met de trein of op de fiets naar Glanerbrug komen om daar heroïne te kopen én te gebruiken. 

In die periode is het idee ontstaan om nauwer te gaan samenwerken met de Duitse buurgemeente, weet burgemeester Bleker. “Er ontstond een criminele industrie, gericht op Duitse heroïneverslaafden. Aan Nederlanders werd het spul bijna niet verkocht, omdat verslaafden hier geholpen worden met medicinale heroïne. Maar in Duitsland niet. Bovendien zijn de straffen op handel en gebruik daar fors. Dus de dealers verzamelden zich in Glanerbrug en zorgden ook voor panden waar de Duitsers konden gebruiken. De overlast die toen is ontstaan heeft ervoor gezorgd dat de toenmalige burgemeester van Enschede, Onno van Veldhuizen, het initiatief heeft genomen tot de eerste internationale driehoek.”

Internationaal informatieplein

Niet alleen de burgemeesters van Enschede en Gronau nemen deel aan de driehoek, ook zijn de burgemeester van buurgemeente Losser en politie en justitie uit beide landen vertegenwoordigd. In de driehoek worden de grensoverschrijdende zaken en zorgen besproken en welke aanpak daar op bestuurlijk niveau bij past. Naast de internationale driehoek is er ook op operationeel niveau een internationaal informatieplein. Beide gremia worden gefaciliteerd door het RIEC Oost-Nederland. Naast drugshandel en de overlast die dit met zich meebrengt, komen ook illegaal vuurwerk en uitbuiting van arbeidsmigranten op tafel. 

“Aan beide zijden van de grens liggen kansen voor criminelen, waar ze graag gebruik van maken”, legt burgemeester Bleker uit. “Zo is er veel werk voor arbeidsmigranten in Nederland, maar te weinig woonruimte. Dus zagen we dat in Gronau veel panden werden opgekocht door uitzendbureaus om daar onder slechte omstandigheden arbeidsmigranten te vestigen. En heeft Duitsland een hele batterij aan oude oorlogsbunkers waar zwaar vuurwerk kan worden opgeslagen, waarvoor in Nederland, met zijn strenge vuurwerkwetgeving, een grote afzetmarkt is. De grens bestaat eigenlijk niet in de sociale en de criminele netwerken, maar juist wel als het gaat om wetgeving en bevoegdheden. En juist daarom is het belangrijk om goed in contact te staan met elkaar, elkaar te leren kennen en te kijken wat er wél kan.” 

Afschrikken

Burgemeester Doetkotte beaamt dat. “We zien dat we aan beide zijden van de grens tegen dezelfde problemen aanlopen, maar dat de manier waarop we ermee omgaan verschillend is. We hebben niet hetzelfde rechtssysteem en we zijn heel anders georganiseerd. Daarom is het zo belangrijk dat we van elkaar leren en elkaar helpen bij de aanpak.” Een praktisch voorbeeld is de toepassing van de Wet Bibob, ziet Bleker. “We merken dat criminelen die zwart geld willen investeren afgeschrikt worden door onze Wet Bibob en naar Gronau uitwijken. Daar kan de gemeente geen Bibob-toets doen, maar wat wel kan is dezelfde vragen stellen en dan zie je dat zo’n aanvraag zelden wordt doorgezet.”

Gezamenlijke controles

Ook burgemeester Doetkotte noemt het voorkomen van het waterbedeffect als voordeel van de samenwerking. “Wanneer wetten aan de ene kant van de grens worden gewijzigd om een bepaald probleem aan te pakken, zien we dat het probleem vaak naar de andere kant van de grens verschuift. In de internationale driehoek kunnen we tijdig de effecten inschatten, zodat we adequaat kunnen reageren. Een voorbeeld dat meteen in mij opkomt is het probleem van arbeidsmigranten die via uitzendbureaus werken in bedrijven in Nederland, vaak in de vleesindustrie, en die aan de Duitse kant in het grensgebied onder soms ongunstige omstandigheden en tegen verschrikkelijk hoge huurprijzen worden gehuisvest. De internationale samenwerking op dit gebied is de afgelopen jaren geïntensiveerd en dit heeft geleid tot tal van gezamenlijke controles om de getroffen uitzendkrachten te beschermen. Ook hebben we inmiddels een Euregionaal Netwerk voor Arbeidsmigranten opgericht, dat het probleem vanuit verschillende perspectieven onderzoekt en handvatten ontwikkelt voor de gezamenlijke aanpak.”

Hiërarchie

Verschillen tussen de Duitse en Nederlandse aanpak van ondermijnende criminaliteit zijn groot. Duitsland heeft geen Wet Bibob en kent eigenlijk helemaal geen bestuurlijke of integrale aanpak van ondermijning. Sterker nog, de term is er niet bekend, hoewel daar door de contacten met Nederland nu verandering in begint te komen. Bovendien is de structuur er ingewikkelder en de werkwijze er veel formeler. Dat merkt ook burgemeester Bleker. “Duitsland kent veel meer hiërarchie. De internationale driehoek op bestuurlijk niveau is daar echt nodig om operationeel samen te kunnen werken. Alle stappen voor het operationele proces moeten in de driehoek formeel worden vastgesteld. In Nederland zouden we het op operationeel niveau misschien wel zonder driehoek kunnen, maar het voordeel is wel dat afspraak ook echt afspraak is in Duitsland. Het commitment is groot. In Nederland gebeurt het makkelijker dat afspraken verwateren door andere prioriteiten.”

Voor burgemeester Doetkotte heeft de internationale driehoek nog een ander voordeel: het samenwerken op hoog niveau zorgt niet alleen bij zijn eigen ambtenaren, maar ook bij de politie en de verschillende departementen voor commitment en samenwerking. Dat is belangrijk omdat de Duitse politie een ingewikkelde structuur heeft en hiërarchisch werkt. “Zo kunnen we de internationale bestuurlijke netwerken voortdurend uitbreiden, niet alleen op burgemeestersniveau, maar tot aan de afzonderlijke departementen van de regering en de politie. Dit doorbreekt barrières binnen en buiten ons land.”

Casusinformatie

Inmiddels wordt het belang van de samenwerking aan beide kanten van de kanten van de grens breed onderkend. Sterker nog, er ligt een plan van RIEC Oost-Nederland en Euregio om de Duits-Nederlandse aanpak van ondermijning ook in andere grensgebieden van Gelderland en Overijssel op te starten. Welke lessen heeft burgemeester Doetkotte voor andere grensgemeenten? “Om internationaal goed samen te kunnen werken heb je allereerst wederzijds vertrouwen nodig. Iedereen moet het belang van de samenwerking zien en onderkennen.” 
 

Verbeterpunten zijn er ook, ziet Bleker, met name op juridisch vlak. “We kunnen als gemeenten onderling geen casusinformatie delen. Dat is een groot knelpunt. Informatie kan alleen via de politielijn worden uitgewisseld tussen Nederland en Duitsland.” Doetkotte is het roerend met hem eens. “Het allerbelangrijkste is dat het wettelijk mogelijk moet zijn om gegevens over de grenzen heen uit te wisselen en de daaruit voortvloeiende kennis te gebruiken om criminelen aan te pakken. Want dat is uiteindelijk altijd het doel.”