Vijf vragen aan... Junny Aquiles Lopez, hoofd RIEC Caribisch Nederland

1. Waarom een RIEC in Caribisch Nederland?

“Eigenlijk om dezelfde reden als in Nederland: we zien ondermijnende criminaliteit die je niet alleen met strafrecht kan aanpakken. Waarvoor je moet samenwerken om er iets tegen te kunnen doen. De integrale aanpak werd hier nagenoeg niet toegepast, terwijl we de laatste jaren een enorme groei zien van verdachte activiteiten en investeringen. Op initiatief van onder andere de politie (KPCN) heeft kwartiermaker Olaf van Hees onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van een RIEC. Inmiddels is er een convenant met de partners: de drie gezaghebbers (zeg maar bestuur) van de eilanden, OM, Politie, Kmar, Belastingdienst, Douane, IND, FIU NL, Kustwacht en SZW.  Het RIEC Caribisch Nederland werkt voor de BES-eilanden, dus Bonaire, St. Eustatius en Saba. We hebben contacten met Curaçao, Aruba en St. Maarten, maar dat moet je zien als internationaal samenwerken, zoals jullie met Duitsland en België doen. Het RIEC CN bestaat nu als pilot, met vijf medewerkers en een liaison, en in 2025 wordt besloten of we door kunnen gaan.”

2. Hoe ziet ondermijning in Caribisch Nederland eruit?

“Eigenlijk zijn de thema’s hier niet zo anders dan in Europees Nederland. We zien veel mensenhandel, en dan vooral arbeidsuitbuiting in de bouw en de horeca. Daarnaast is er drugscriminaliteit. Niet zozeer de productie van drugs, dat gebeurt hier nauwelijks, maar wel de doorvoer en het gebruik ervan. De laatste jaren is de bevolking van vooral Bonaire enorm gegroeid. We zien grote investeringen in bouwprojecten, gefinancierd vanuit alle windstreken. Daardoor hebben we vermoedens van witwassen: alleen al tussen 2017 en 2021 zagen we voor meer dan 138 miljoen euro aan verdachte transacties binnen Caribisch Nederland. Voor die bouwprojecten worden arbeiders, uit bijvoorbeeld Zuid-Amerika, Haïti en de Dominicaanse Republiek, onder valse voorwendselen naar Bonaire gehaald, waar ze vervolgens veel te veel moeten werken voor veel te weinig geld en dit soms onder inhumane leefomstandigheden. Het komt voor dat ze in containers wonen en soms hebben ze zelfs geen water en elektriciteit.”

3. Wat gaan jullie het eerst aanpakken?

“We hebben vier thema’s geprioriteerd: mensenhandel/mensensmokkel, vastgoed, horeca en de lucht- en zeehavens. Witwassen loopt als rode draad door al deze thema’s en drugscriminaliteit kan aangepakt worden binnen het thema lucht- en zeehavens. Net als in het begin van de RIEC-tijd in Nederland moeten we allereerst de informatie op orde krijgen. We hebben inmiddels een aantal onderzoeken liggen waarmee we steeds helderder krijgen welke fenomenen hier spelen. Het gaat er nu om dat we ook op casusniveau de informatie compleet krijgen. We draaien al een aantal integrale casussen en hieruit leren we dat delen van informatie cruciaal is. Als we dat nu eenmaal voor elkaar hebben en het commitment is er, dan gaat het ook echt heel snel hier. Binnen een paar weken heb je een grote integrale controle gedaan of verdachten aangehouden.

Verder werken we vooral aan bewustwording. Ondermijnende criminaliteit is hier nog niet zo bekend, dus we geven veel presentaties aan medewerkers van allerlei overheidsinstanties en ook aan maatschappelijke organisaties. Naast Nederlands zijn Papiaments en Engels veelgesproken talen. Het EURIEC heeft ons geholpen om het vakjargon uit te breiden met het Papiaments, Engels hadden zij al gedaan.”

4. Wat zijn de grootste verschillen tussen de Nederlandse RIEC’s en het Caribische RIEC?

“Onze uitgangspunten zijn hetzelfde als in Europees Nederland: we stimuleren de integrale aanpak van ondermijnende criminaliteit, door het delen van informatie en met intelligence en analyse. Verder werken we aan de bestuurlijke weerbaarheid. Maar in de praktijk werkt het hier nog wel heel anders dan in de rest van Nederland, waar de wetgeving een stuk beter geregeld is. Hoewel we onderdeel zijn van Nederland hebben we hier geen Wet Bibob en kan de Belastingdienst hier nog geen informatie uitwisselen met partners. Daar wordt wel aan gewerkt. Ook de registratiesystemen zijn hier minder ontwikkeld. We hebben geen Icov of BlueView. Sommige diensten werken nog met Word. Er is geen optimale kentekenregistratie en ook is het delen van botenregistratie met partners niet juridisch geregeld. Het inrichten en verbinden van informatiesystemen is een belangrijk plan voor de langere termijn.

Een groot voordeel is dat de afstanden hier op de eilanden zelf klein zijn. De meeste diensten zijn centraal gevestigd op Bonaire, mensen kennen elkaar goed en je loopt zo bij elkaar binnen. Als je hier een overleg plant voor over twee dagen, dan lukt het meestal om alle partners aan tafel te krijgen. En een actiedag is zo gedaan. Nadeel is dan weer dat de opvolging lastiger is. Als mensen bijvoorbeeld twee maanden op St. Eustatius aan het werk moeten, ben je ze ook echt twee maanden kwijt. De afstand tussen Bonaire en Sint Eustatius en Saba is namelijk wel erg groot. Je bent een hele dag aan het reizen om er te komen.”

5. Hoe ziet u de toekomst van RIEC Caribisch Nederland?

“In 2025 wordt gekeken of het RIEC CN een meer permanente vorm krijgt in Caribisch Nederland en definitief opgenomen wordt in het RIEC-LIEC-bestel. Het lijkt erop dat dat wel gaat gebeuren, we merken namelijk nu al dat de resultaten bij samenwerking heel goed zijn. De partners zijn enthousiast. Ik zei al eerder in dit interview dat we bezig zijn om de informatie en systemen beter op orde te krijgen bij overheidsdiensten. We moeten meer zicht krijgen op ondermijnende criminaliteit en dat bereiken we door mensen bewuster te maken van signalen, maar ook door plekken en fenomenen beter in kaart te brengen. Om ons daarbij te ondersteunen werken we aan een betere verbinding met het RIEC-LIEC-bestel. We hopen dat onze collega’s welkom zijn om te kijken hoe het in Nederland werkt en dat Nederlandse collega’s bereid zijn om hun kennis en kunde naar Caribisch Nederland te brengen. Eigenlijk hoop ik dat we over een tijdje ‘gewoon’ een RIEC zijn zoals alle andere.”