Van droom naar nachtmerrie

Een goedbetaalde baan in Nederland, dat is een mooie droom voor mensen in lage lonenlanden binnen de Europese Unie. De stromannen van de uitzendbureaus beloven hen een goed loon, een huis, gereedschap om hun werk te doen en vervoer naar hun werk. Alles wordt voor ze geregeld: ze hoeven alleen maar een contractje te ondertekenen en in de bus te stappen. 

Eenmaal in Nederland wordt de droom al snel een nachtmerrie, weet Thomas, projectleider van verschillende RIEC-casussen met betrekking tot criminele uitzendbureaus in Noord-Brabant en Gelderland. “De buslading arbeidsmigranten wordt afgeleverd bij een uitzendbureau, paspoorten worden ingenomen, de busreis naar Nederland was toch niet gratis en het gereedschap blijk je ook zelf te moeten betalen. Ze beginnen dus meteen met een schuld van een paar duizend euro en tot die is afbetaald krijgen ze hun paspoort niet terug. Het loon, waar ze zestig of zeventig uur per week voor moeten werken, is veel lager dan beloofd en een groot deel ervan wordt ook nog ingehouden voor huisvesting en vervoer. Slapen doen ze in een kamer die ze delen met anderen en soms deel je zelfs je matras met iemand die andere diensten draait dan jij. Als je klaagt ben je je loon en je huis kwijt en sta je letterlijk op straat zonder paspoort en zonder geld.”

In eigen zak

Het levert schrijnende situaties op, maar daar blijft het niet bij, vertelt Thomas. “Op allerlei manieren ontduiken dit soort uitzendbureaus de wet. Door geen of onvoldoende loonbelasting af te dragen, door geld weg te sluizen naar het buitenland en door geld wit te wassen via de aankoop van panden. Arbeidsmigranten krijgen bijvoorbeeld te horen dat bijna de helft van hun loon naar de belasting gaat en dit wordt ingehouden van hun (minimum)loon. Maar in werkelijkheid is dat een veel lager percentage en verdwijnt de rest in de zakken van het uitzendbureau. Ook wordt vaak de laatste maand niet uitbetaald, worden hoge boetes geïnd voor overtreden van huisregels of wordt een flinke vergoeding gevraagd voor bijvoorbeeld het gebruik van wifi.” Eén van de onderzochte uitzendbureaus zou op deze manier al voor enkele miljoenen euro’s onterechte inkomsten in eigen zak hebben gestoken.

Vastgoedmagnaat

Criminele uitzendbureaus maken niet alleen gebruik van kansen in het grensgebied, maar ook van de verschillen in de Nederlandse en Duitse wetgeving. Thomas legt uit hoe. “De bureaus zelf zijn gevestigd in Nederland, omdat daar (nog) geen vergunningplicht geldt. De bedrijven waar de arbeidsmigranten via het uitzendbureau gaan werken zijn ook in Nederland gevestigd, want in Duitsland mogen bedrijven geen gebruik maken van deze uitzendkrachten.” 

De meeste eigenaren van deze uitzendbureaus zijn tevens vastgoedmagnaat, meestal via een wirwar van stichtingen en stromannen. De woningnood in Nederland zorgt ervoor dat ze voor aankoop van vastgoed vaak uitwijken naar Duitsland. In Goch en Weeze, kleine plaatsen vlak over de grens in Duitsland, is een groot deel van de huizen in handen van stichtingen of bedrijven die gelieerd zijn aan uitzendbureaus. Talloze arbeidsmigranten worden dagelijks heen en weer gereden van hun woning in Duitsland naar hun werk in Nederland en weer terug. “Dit is een groot probleem voor veel gemeenten in de grensregio, vooral voor gemeenten in de districten Kleve, Borken en Viersen”, vertelt een woordvoerder van het ministerie van Heimat, Kommunales, Bau und Digitaliserung (MHKBD) van de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. “Alleen al in Borken zijn naar schatting 2.000 arbeidsmigranten getroffen door hele slechte woonomstandigheden. In Kleve zijn er nog veel meer.”

Opkopen

De woordvoerder van het Duitse ministerie begrijpt waarom uitzendbureaus ondanks het verbod toch vaak voor Duitsland kiezen voor huisvesting van arbeidsmigranten. “Huisvesting is in Duitsland goedkoper dan in Nederland, althans in de gemeenten in de grensregio. Vervallen of andere goedkope panden worden opgekocht via tussenhandelaren. Gemeenten kunnen niet meteen zien met wie ze te maken hebben. Ook maken de uitzendbureaus misbruik van de Duitse registratiewet, waarin staat dat arbeidsmigranten zich pas na 3 maanden verblijf hoeven te registreren. Maar ook na 3 maanden is er vaak nog geen registratie. Het is erg moeilijk voor de lokale autoriteiten om dit allemaal bij te houden. Op deze manier kunnen grote aantallen arbeidsmigranten worden ondergebracht in slecht onderhouden gebouwen.” 

Door de huisvesting van zoveel arbeidsmigranten middenin Duitse woonwijken ontstond overlast. Controle is in Duitsland echter niet zo eenvoudig, vertelt Thomas. Daarom heeft het Ministerie van MHKBD een aanpak ontwikkeld waarmee grote, gezamenlijke controles kunnen worden uitgevoerd. “In Nederland kan een gemeente op eigen initiatief een woning controleren. In Duitsland kan dat niet. Daar moet eerst toestemming worden gegeven door de Staatsanwalt, de Duitse Officier van Justitie. Maar áls er dan een controle wordt gepland, dan weet men ook van wanten. In een mum van tijd staat de straat dan vol met auto’s van allerlei overheidsdiensten en staat er een grote tent met stroom, apparatuur, catering. Eén voor één worden de bewoners uit het huis gehaald en in de tent ondervraagd door verschillende ambtenaren van de gemeente, de politie, de belastingdienst. Niet tegelijk, maar allemaal na elkaar. En blijkt dat de regels voor huisvesting zijn overtreden, dan kunnen ze allemaal meteen hun koffers pakken en moet het uitzendbureau á la minute zorgen voor een nieuw, beter onderkomen.”

Topsport

Zo makkelijk als het is voor criminele uitzendbureaus om gebruik te maken van de voordelen die de grensregio hen biedt, zo lastig is het voor de Duitse en Nederlandse overheden om samen te werken. Thomas kan erover meepraten, als projectleider van meerdere casussen die zich niet alleen in meerdere RIEC-regio’s afspeelden, maar ook in Nederland én Duitsland. Integraal samenwerken op topsportniveau. Ondanks de grote verschillen in wetgeving en bevoegdheden en de problemen met het delen van informatie, weten de Nederlandse en Duitse overheidsdiensten elkaar inmiddels te vinden op het thema arbeidsuitbuiting. De Nederlandse Arbeidsinspectie sloot bijvoorbeeld aan bij controles in Duitsland. Met resultaat. 

De Duitser woordvoerder: “We zien dat na de grensoverschrijdende inspecties die gezamenlijk over de grenzen heen zijn uitgevoerd, de uitzendbureaus steeds meer proberen onder de radar te blijven. De bewoners worden gedrild om zich onopvallend te gedragen. De huurprijzen per matras zijn hoog, we zien bedragen tussen de 300 en 420 euro per bed per maand, maar ook daarbij proberen de uitzendbureaus niet teveel op te vallen, zodat ze niet vervolgd worden.” Ondanks alle beperkingen is Thomas niet ontevreden. “Door internationaal samen te werken, maar ook door het aanscherpen van wetgeving in beide landen, wordt het verdienmodel van criminele uitzendbureaus steeds een stukje onaantrekkelijker en de positie van arbeidsmigranten iets sterker. En soms kan het kleine beetje informatie-uitwisseling dat wél mogelijk is, leiden tot een flinke belastingclaim of bestuurlijke boete.”