Slapen in de stellingkast

Tussen de wasmachines en de manden met vuil wasgoed slapen mannen in stellingkasten tegen de muren. Zó op de houten planken, zonder matras. Ze verdienen nog niet de helft van het minimumloon en moeten gratis extra uren werken om te mogen overnachten in de bloedhete wasruimte.

De muizen schieten alle kanten op als de inspecteurs van Inspectie SZW, politie en Belastingdienst op de late avond van 29 augustus 2016 de wasserij in Zaandam binnenvallen. Acht mannen treffen ze aan. Allemaal zijn het asielzoekers uit Syrië, die geen woord Nederlands spreken. De vier broers die als eigenaren te boek staan, zijn nergens te bekennen.

Dat er iets mis is bij de wasserij, die de was doet voor verschillende hotels, vermoeden de overheidspartners al langer. Tegen de eigenaren is al eens een onderzoek gestart, echter zonder resultaat. Ook komen anonieme meldingen binnen en zien agenten bij een bezoek aan de wasserij geïmproviseerde bedden in de kasten. Het RIEC Noord-Holland concludeert na analyse dat een integrale actie op zijn plaats is.

Op slot

Als de inspecteurs zien hoe het er in de wasserij aan toegaat wordt de integrale handhavingsactie onmiddellijk opgeschaald naar een strafrechtelijk onderzoek. De wasserij wordt afgesloten en de mannen worden door CoMensha ondergebracht op een opvanglocatie voor slachtoffers van mensenhandel. Dezelfde nacht nog doorzoeken de rechercheurs van ISZW de wasserij. Rechercheur Conny Jonkman is één van hen. “De mannen werden dag en nacht in de gaten gehouden door een live camerasysteem. Ze werkten zes of zeven dagen per week. ‘s Nachts ging de deur op slot. Behalve mensonterend was de situatie ook heel gevaarlijk. De mannen rookten daar tussen het wasgoed. Eén vonkje en de hele wasserij was in vlammen opgegaan.”

De dag na de doorzoeking gaan Conny en haar collega’s in gesprek met de slachtoffers. Dat gaat erg moeizaam. Al snel is duidelijk dat de acht allemaal een vooraf ingestudeerd verhaal vertellen. ‘Natuurlijk’ verdienen ze netjes het minimumloon en werken ze maar een paar uurtjes per dag. Uit de werklijsten blijkt echter dat ze tot twaalf uur per dag hebben gewerkt en voor de overnachting nog eens een uur gratis moesten werken. Ook het loon staat op de lijst: 4,50 euro per uur.

Desillusie

Geen van de acht wil aangifte doen. De rechercheurs vermoeden dat de Arabisch sprekende eigenaren in nauw contact staan met de slachtoffers. De mannen zijn van hen afhankelijk omdat ze nog een groot deel van hun loon tegoed hebben. Bovendien zijn ze bang dat ze hun rechten in Nederland verliezen als ze na het doen van aangifte op de opvanglocatie verblijven en niet in het AZC. De aanvragen voor huurwoningen en gezinshereniging worden dan ingetrokken, zo meldt het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers. Uiteindelijk klapt de man die het kortst bij de wasserij werkt uit de school. Hij heeft nauwelijks geld tegoed en durft daarom een belastende verklaring af te leggen. Maar aangifte doen wil hij niet. De mannen gaan weg uit de opvang, keren terug naar het asielzoekerscentrum en de rechercheurs gaan ietwat gedesillusioneerd naar huis.

Toch krijgt Conny even later een appje van één van de mannen dat zijn broer en hij aangifte willen doen. Het verhaal dat ze eerder vertelden klopt niet, maar ze zijn bang voor represailles en willen bovendien hun rechten op een huurwoning en gezinshereniging niet kwijtraken. Ze voelen zich niet veilig in het asielzoekerscentrum, waar ze eerder ook geronseld zijn door de mensenhandelaren. Na een paar weken overleg met het COA en CoMensha is de kogel door de kerk. De mannen kunnen aangifte doen zonder dat ze hun in Nederland opgebouwde rechten kwijtraken. Bovendien mogen ze naar een ander AZC. Dit maakt de zaak tegen de vier eigenaren ineens een heel stuk sterker.

Doorpakken

Enige tijd later brengen rechercheurs van ISZW de auto’s en computers, die bij de inval voor onderzoek in beslag waren genomen, terug naar de wasserij. De eigenaren doen geen moeite om te verbergen dat deze nog steeds in bedrijf is. Hoog tijd om door te pakken, concluderen de samenwerkende partners. Samen met de gemeente, politie, OM, Belastingdienst en CoMensha bereidt ISZW een nieuwe controle voor. Op 7 november staan de partners in alle vroegte voor de tweede keer op de stoep bij de wasserij. Dit keer zijn er vijf mannen en vrouwen aan het werk. Of er nog wordt geslapen is niet zo duidelijk te zien, maar dat de werkomstandigheden en de betaling nog steeds ver beneden peil zijn, is meteen duidelijk.

De gemeente sluit direct het bedrijf en de vier broers worden opgepakt. Ook dit keer vertellen de slachtoffers een van tevoren ingeprent verhaal. Alleen een man uit Eritrea, waarvoor CoMensha hulp heeft geregeld, besluit aangifte te doen.

Ondertussen worden de eigenaren verhoord door Conny en haar collega’s. Eén van hen zwijgt tijdens de verhoren, de anderen ontkennen in alle toonaarden. Zij zijn absoluut geen eigenaar van dit bedrijf. Eén van de mannen beweert zelfs dat hij helemaal geen broers heeft in Nederland. De rechter-commissaris besluit de mannen negentig dagen vast te houden om beïnvloeding van slachtoffers en getuigen te voorkomen. Twee dagen na de inval wordt het bedrijf met terugwerkende kracht op naam van een onbekende Hongaar gezet. Het bedrijf blijft echter gesloten. Na een bezoek van de deurwaarder vanwege achterstallige betalingen, wordt het compleet leeg overgedragen aan de verhuurder.

Vakantiekamp

Tijdens de rechtszaak proberen de advocaten van de verdachten de wasserij neer te zetten als een soort vakantiekamp, waar de slachtoffers het best gezellig hadden en zelfs een partijtje voetbal speelden tussen de wasmachines. Ook zijn de broers helemaal geen eigenaar van het bedrijf, want dat is een Hongaar. Die ze overigens niet kennen. Bovendien heeft één van de slachtoffers een IPhone 7. Dan ben je toch geen kwetsbaar persoon? “Onzin”, vindt Conny, “als je een dure telefoon hebt kun je nog wel uitgebuit worden.” De rechter is het met haar eens en veroordeelt alle vier mannen tot acht maanden gevangenisstraf. En, nog veel belangrijker vindt Conny, de drie slachtoffers die aangifte hebben gedaan krijgen allemaal een financiële compensatie voor het achterstallige loon.