Tekst Andrea Jansen
Foto © Rijksoverheid, fotograaf: Riesjard Schropp
Openbaar Ministerie en recherche worden nogal eens beticht van het teveel afschermen van informatie. Maar wat nu als die informatie juist wordt gebruikt als vliegwiel voor een brede aanpak? Dan zie je hoeveel misbruik wordt gemaakt van onze voorzieningen. “Het is zonde om strafrecht alleen te gebruiken voor een veroordeling.”
Hypotheekfraude
“Dat smaakte naar meer”, vertelt de onderzoeksleider van de Limburgse recherche, die vanwege zijn werk niet met zijn naam genoemd wil worden. “Sterker nog, we wilden nu niet pas na het onderzoek, maar al vanaf het begin het RIEC laten meekijken om zo snel mogelijk in beeld te krijgen welke barrières we zouden kunnen opwerpen.” Die kans deed zich voor bij een groot onderzoek van de politie, FIOD, Nederlandse Arbeidsinspectie en andere RIEC-partners naar een bekend landelijk hypotheekbemiddelingskantoor, waarbij in maart 2022 zes mensen werden aangehouden op verdenking van hypotheekfraude, fraude met coronasteun en belastingontduiking.
Zo rond 2016 begon het op te vallen: als er in Sittard of Geleen een hennepkwekerij werd opgerold, dan was het vaak een Albanees die op de plantjes paste. Bovendien zag de gemeente bij controle van kamerverhuurpanden steeds meer mensen van Albanese afkomst zonder enige binding met de regio. Geen werk, geen school, geen familie, geen kennissen. Ze wisten vaak niet eens waar ze waren. “Negentig panden met spookbewoners. Mensen waarvan niemand weet dat ze hier wonen en die vaak alleen maar zijn ingevlogen om de plantjes te verzorgen. Dertig kinderen, die vrijwel nergens geregistreerd staan. Mensenhandel, uitbuiting, valse identiteitsbewijzen,” vertelde burgemeester Cox destijds.
Maar politie en gemeente zagen nog meer: de criminelen die hierachter zaten maakten op enorme schaal misbruik van allerlei voorzieningen van de Nederlandse overheid. Onder leiding van het RIEC Limburg werden na afloop van het strafrechtelijk onderzoek zestig knelpunten in kaart gebracht, waarvan de belangrijkste al snel konden worden aangepakt.
Strafrecht is niet zaligmakend in de aanpak van ondermijning, vindt officier van justitie Peter Huttenhuis. “Met een strafrechtelijk onderzoek kun je een probleem zichtbaar maken, maar niet oplossen. Je ziet vaak dat als je de poppetjes aanpakt, de vervangers al klaar staan.” Dat gold ook voor deze hypotheekfraudezaak”, beaamt de onderzoeksleider. “Het echte, achterliggende probleem kon alleen door andere partners worden opgelost.”
Hypotheekfraude
Op 28 maart 2022 arresteerden politie, FIOD en Nederlandse Arbeidsinspectie zes mensen in een onderzoek naar hypotheekfraude. Ook werden zes panden en twee auto’s in beslag genomen en vonden de rechercheurs honderdduizenden euro’s aan contant geld. Eén van de verdachten was de eigenaar van een groot, landelijk hypotheekbemiddelingskantoor. Enkele andere verdachten werkten voor dat kantoor.
In de fraudezaak zouden valse loonstroken en werkgeversverklaringen worden verkocht. Zo werden fictieve dienstverbanden gecreëerd waarmee onder andere hypotheken en huurcontracten werden geregeld. Voor die constructie werden bedrijfsstructuren opgezet die vaak op naam stonden van zogeheten ‘katvangers’. Daardoor zou de Belastingdienst miljoenen euro’s misgelopen zijn.
Volgens de Nederlandse Arbeidsinspectie hebben drie bedrijven uit het netwerk bovendien in totaal zo’n half miljoen euro aan onterechte coronasteun gekregen. In een pand in Lelystad dat toebehoort aan een van de verdachten, bleken arbeidsimmigranten illegaal te verblijven. Hiervoor zullen bestuurlijke maatregelen getroffen worden.
Banken
En die andere partijen bleken daartoe meer dan bereid. “De dag na de klapdag, toen de eerste berichten in de media waren verschenen, belden meteen verschillende betrokken banken om te vragen wat zij konden doen”, vertelt Ivo Kwantes van RIEC Limburg. “En er bleken nog veel meer publieke en private partners in de startblokken te staan om ons te helpen het criminelen lastiger te maken. Denk aan het notariaat, hypotheekverstrekker en taxateurs. Stuk voor stuk wilden ze heel graag met de knelpunten aan de slag.”
Was het opsporingsonderzoek dan van ondergeschikt belang? Zeker niet, vindt de onderzoeksleider. “Het opsporingsonderzoek hielp enorm bij het activeren van de partners. Het liet heel duidelijk zien hoe groot en hoe ernstig het probleem is en fungeerde zo als vliegwiel om anderen in beweging te brengen. In dit soort brede ondermijningszaken is het eigenlijk zonde om een strafrechtelijk onderzoek alleen te gebruiken om mensen te veroordelen. Daarmee haal je namelijk je doelen niet.”
"Kijk over de drempel van je eigen onderzoek en gebruik die informatie om de samenleving weerbaarder te maken."
Huttenhuis beaamt dat. “De strafrechtketen heeft een unieke positie om heel veel informatie te verzamelen. Maar vaak wordt die informatie alleen ingezet om strafrechtelijke doelen te behalen en alle informatie die daarbij niet nodig is, wordt niet gebruikt. Wij zeggen: kijk over de drempel van je eigen onderzoek en gebruik die informatie om de samenleving weerbaarder te maken. Het RIEC kan de informatie op de juiste manier delen met partners, binnen én buiten de overheid. Zo lang je dat doet op fenomeenniveau, mag dat.”
“Deze werkmethodiek kan echt een slag toebrengen aan de georganiseerde criminaliteit."
Bovenop
De Limburgse werkwijze wordt in het hele land enthousiast ontvangen. Toch blijkt het in de praktijk lastig om dit ook in andere regio’s in de praktijk te brengen. Dat is een zorg, vindt Kwantes. “Dit is een werkmethodiek die echt een slag kan toebrengen aan de georganiseerde criminaliteit. Maar criminelen passen zich snel aan, dus je moet er bovenop zitten. Dat kan veel beter als meer regio’s op deze manier zouden werken. En omdat we veel met landelijke partners werken, zou er ook een centraal punt moeten zijn waar vanuit contact kan worden gelegd met landelijke partners.”
“Het vraagt een andere kijk van leidinggevenden en medewerkers”, vult de onderzoeksleider aan. “We komen niemand tegen die hier tegen is, maar er is meer nodig dan een enthousiast verhaal. Mensen moeten over de grenzen van hun eigen onderzoek leren kijken. En dan zie je dat dit dé manier is om ondermijning aan te pakken.”
Meer lezen over het onderzoek naar de Albanese criminele bendes? Klik hier.
Ook Huttenhuis vindt het jammer dat de methodiek niet op meer plekken wordt gebruikt. “Eigenlijk zijn veel meer ondermijningszaken hiervoor geschikt. De zaak tegen de hoofdverdachten van de Albanese criminele bende is nu, zeven jaar later, nog steeds niet op zitting geweest. Toch is er al heel erg veel bereikt. Het is een succes zonder dat er nog maar iemand veroordeeld is. Ook dat moeten we veel meer gaan zien als een resultaat van politie en Openbaar Ministerie. Het gaat niet om de veroordeling, het gaat om het effect op de samenleving.”
Knelpunten en oplossingen
Meer dan veertig knelpunten werden gezien in het onderzoek naar hypotheekfraude. Knelpunten die niet op te lossen zijn met een strafrechtelijk onderzoek, maar waar partners graag mee aan de slag gaan. Drie voorbeelden:
- Banken kunnen de Basis Registratie Personen niet inzien. Als ze aan een klant voor ‘eigen’ bewoning een hypotheek verstrekken dan is de rente en overdrachtsbelasting lager dan bij een beleggings- of verhuurpand. Banken kunnen echter niet controleren of de woning ook daadwerkelijk door de klant zelf bewoond wordt en ingeschreven staat. Een controle binnen de BRP kan fraude sneller in beeld brengen en het Wwft klantbeeldonderzoek kwalitatief versterken. In overleg met de Nederlandse Vereniging van Banken, de Stichting Fraudebestrijding Hypotheken en het ministerie van Binnenlandse Zaken wordt er gezocht naar mogelijkheden om banken als gebruiker binnen de BRP aan te wijzen.
- Het is heel makkelijk om met een vals dienstverband een hypotheek te krijgen. Met drie loonstrookjes en een nagemaakte werkgeversverklaring ben je vaak al klaar. Terwijl de hypotheekverstrekker met de tool Inkomensbepaling Loondienst eenvoudig het toetsinkomen van mensen in loondienst kan berekenen op basis van gegevens uit het UWV verzekeringsbericht. Deze tool wordt echter niet door alle banken ingezet. Door de bekendheid te vergroten zorg je ervoor het veel lastiger wordt om met een vals dienstverband een hypotheek te krijgen.
- Al langer een doorn in het oog van veel RIEC-partners: bedrijven die op een verkeerd adres staan ingeschreven. Op een vakantiepark, op het adres van het gemeentehuis, of zelfs met honderden bv-tjes op het adres van één woonhuis. Deze foutieve inschrijvingen mogen nu door opsporingsdiensten niet gedeeld worden met de Kamer van Koophandel. Dit is zeer ongewenst en zorgt voor een onbetrouwbaar registratiestelsel met alle gevolgen van dien. Op landelijk niveau wordt nu gekeken hoe dit kan worden aangepakt.
De stuurgroep als smeerolie
Hoewel meeste RIEC-partners vrijwel dagelijks integraal samenwerken, kijken we zelden echt kritisch naar die samenwerking. In Gooi en Vechtstreek gebeurt dat wel. Onder leiding van burgemeester Niek Meijer van Huizen houdt de stuurgroep zichzelf een kritische spiegel voor. Lees verder...
