Tekst Andrea Jansen
Leiden is booming als het gaat om vastgoedinvesteringen. Het rendement is hoog, de waarde ontwikkelt zich stabiel. Geen wonder dat Leidse vastgoedondernemers graag in hun eigen stad investeren. Maar waar komt het geld eigenlijk vandaan?, vraagt burgemeester Henri Lenferink zich regelmatig af.
“Leiden is een aantrekkelijke mark voor vastgoedinvesteerders. De economie en werkgelegenheid groeien hier al vele jaren, zelfs in de crisistijd. De vastgoedmarkt lift mee op deze groei en is erg stabiel. Het rendement ligt hoog. Voor elke woning die hier op de markt komt zijn 200 gegadigden. Toch zijn hier maar weinig landelijke spelers actief, de vastgoedmarkt is vooral in handen van Leidenaren.
Een aantal Leidse vastgoedondernemers heeft in korte tijd een grote vastgoedportefeuille opgebouwd. De bron van het startkapitaal van sommigen is niet duidelijk en we vermoeden dat het in sommige gevallen niet helemaal koosjer is. We willen weten waar dat geld vandaan komt. Bovendien willen we voorkomen dat enkele vastgoedondernemers een te grote machtspositie krijgen in de stad.”
“We willen weten hoe crimineel geld de vastgoedmarkt binnenkomt”
“Leiden is een echte studentenstad en een aantal bekende vastgoedondernemers is ook actief in de kamerverhuur. De laatste jaren werden veel panden verkamerd, wat niet altijd een prettig effect gaf in de wijken. Studenten hebben toch een heel ander leefritme dan gezinnen. We willen het verkameren van woningen meer spreiden over de stad. Bestaande illegale kamers willen we óf legaliseren óf we gaan optreden. Maar als je daar erg streng in bent heb je simpelweg te weinig kamers, terwijl het aantal studenten blijft groeien. De komende jaren moeten we er nog 3.000 kamers zien bij te krijgen."
Vergunningplicht voor Groningse verhuurders
Als eerste gemeente in Nederland kent studentenstad Groningen een vergunningplicht voor verhuurders van kamers aan studenten. Sinds 1 januari moet iedere verhuurder die drie of meer kamers verhuurt, per pand een vergunning aanvragen. Een enorme berg vergunningen dus. Ook de partijen die bemiddelen bij deze woonruimten moeten zo’n vergunning aanvragen.
De vergunningplicht is dan ook niet bedoeld als screening aan de voorkant, maar om makkelijker en sneller actie te kunnen ondernemen bij misstanden, legt de Groningse wethouder Roeland van der Schaaf uit.
“We kregen veel signalen over uitwassen in de kamerverhuur. Te hoge huren, slecht onderhoud, intimidatie en erger. Studenten komen hier niet snel tegen in verzet, ze zoeken liever een andere kamer, maar met de krapte op de kamermarkt is dat ook niet eenvoudig. Daarom willen we als overheid kunnen ingrijpen als we zien dat een verhuurder misbruik maakt van de situatie of huurders slecht behandelt.”
Een verhuurder kan een boete of een dwangsom krijgen en uiteindelijk kan de vergunning voor de verhuur van een pand worden ingetrokken. “Omdat Groningen de eerste gemeente is die dit doet, moeten we nog uitvinden wanneer we welke maatregelen kunnen treffen. Alle signalen vanaf 1 januari bekijken we momenteel vanuit deze optiek. Het mooie is dat het nu al een preventieve werking lijkt te hebben.” Het ministerie van Binnenlandse Zaken, diverse gemeenten en de landelijke politiek kijken met belangstelling naar de aanpak in Groningen.
Blij waren de kamerverhuurders niet met de vergunningplicht. “Ze vonden deze stigmatiserend voor de branche. De tribune van de gemeenteraad zat vol verhuurders toen de regeling daar werd besproken.” Toch werd de vergunningplicht met volledige instemming van de gemeenteraad ingevoerd. Van der Schaaf begrijpt dat wel. “Er wordt enorm veel geld verdiend over de ruggen van studenten en buurtbewoners. De maatschappelijke verontwaardiging was groot. Er moest echt iets gebeuren.”
Opknapbeurt
"Het is lastig als rotte plekken in de stad in handen zijn van dubieuze spelers. Als gemeente wil je graag dat deze plekken een opknapbeurt krijgen. Dat is belangrijk voor de inwoners. Maar dan faciliteer je misschien wel het witwassen van crimineel geld. We zijn hier nu veel alerter op dan een paar jaar geleden. Toen gebeurde het ons, dat een zwaar verpauperd winkelcentrum in handen kwam van een dubieuze ondernemer. Voor de bewoners van de wijk was het erg belangrijk dat dit winkelcentrum werd opgeknapt. Wij zijn daar toen in meegegaan. Dat zouden we nu niet meer doen, we zijn hier veel strenger in geworden. Dan toch maar wachten op een goede partij. Hoewel het natuurlijk altijd lastig te zien is waar het geld uiteindelijk naartoe gaat of vandaan komt.”
"Het is de truc om alle informatie bij elkaar te brengen"
Geldstromen
“Daarom willen we de komende jaren zicht krijgen op de financiële stromen in de Leidse vastgoedmarkt. We willen weten hoe crimineel geld de vastgoedmarkt binnenkomt en waar we vervolgens met de partners barrières kunnen opwerpen om dat zoveel mogelijk tegen te gaan. Het is lastig om een nauwkeurig overzicht te krijgen van de financiële constructies. Sommige ondernemers zijn betrokken bij talloze ondernemingen, veelal in het buitenland. Van de negen ton die we voor drie jaar aan versterkingsgelden hebben gekregen, gaan we een groot deel besteden aan het in kaart brengen van de vastgoedmarkt, waaronder de geldstromen en de relatie met drugshandel."
Fraude in de Sleutelstad
“Leidenaar aangehouden wegens serie ondermijnende activiteiten”, zo kopte de plaatselijke omroep Sleutelstad FM in januari 2018. De aanhouding van deze vastgoedeigenaar, met een grote portefeuille onroerend goed op belangrijke locaties in de stad, deed behoorlijk wat stof opwaaien. Dagenlang verschenen achtergrondartikelen en analyses over de Leidenaar, die het de gemeente Leiden al jaren heel erg lastig wist te maken. Illegale bouw en verbouw, illegale verhuur, intimidatie van gemeenteambtenaren, bestuurders en advocaten, talloze rechtszaken en WOB-verzoeken. Ook huurders en buren van zijn panden moesten het ontgelden, evenals medewerkers van de Belastingdienst, die hem brieven stuurden over achterstallige belasting. Het leverde hem een contactverbod op met de gemeente, een werkstraf voor intimidatie en verschillende boetes, maar daar werd hij niet warm of koud van. Daarnaast verkondigde hij zijn standpunten in de media, waardoor veel Leidenaren hem in eerste instantie zagen als een wat roekeloze ondernemer, met het hart op de juiste plaats. De handhavingsacties van de gemeente vielen daardoor niet altijd in goede aarde.
Pas toen de activiteiten van deze man onderwerp werden van een integrale RIEC-casus, was het mogelijk om echt actie te ondernemen en is hij aangehouden. Na een voorarrest van enkele weken is hij nu in afwachting van de rechtszaak.
“Als je heel streng bent, heb je te weinig kamers, terwijl het aantal studenten blijft groeien”
"Hiervoor hebben we veel expertise van andere organisaties nodig, binnen én buiten de overheid. Banken hebben bijvoorbeeld informatie en expertise waar je als gemeente geen toegang tot hebt. Maar ook binnen de gemeente beschikken we over enorm veel informatie op allerlei terreinen. Het is de truc om die informatie bij elkaar te brengen. Daarvoor gaan we een digitaal informatieknooppunt bouwen. De lokale overheid staat dichtbij criminelen. Ze hebben ons namelijk op allerlei manieren nodig, bijvoorbeeld voor vergunningen. Het is dus belangrijk dat ambtenaren alert zijn en dat ze signalen melden. Ook daar besteden we aandacht aan.”
Publiciteit
“Wij hebben inmiddels dertig serieuze signalen verzameld waarover we met partners om tafel gaan om te kijken wat we samen kunnen doen. Want voorkomen is de ene kant van het verhaal, maar repressie blijft natuurlijk ook belangrijk. We hebben al verschillende voorbeelden van malafide vastgoedeigenaren die door middel van integrale interventies werden aangepakt. Dat trekt soms de publiciteit, maar daar ben ik niet bang voor. Ik denk eerder dat we door criminelen aan te pakken het imago van Leiden versterken: hier komen ze er niet in!”
