Tekst Andrea Jansen
Foto Rijksoverheid
Hoe kun je geld witwassen als de geldstromen stilvallen? En hoe verstop je een illegale lading als er veel minder goederen vervoerd worden? Ook voor criminelen geeft de coronacrisis problemen. Maar er zijn ook kansen. “Criminelen die normaal in drugs of goud handelen, storten zich nu op beschermingsmiddelen.”
Witwassen loopt meer in het oog, merkt Hennie Verbeek-Kusters, hoofd van de Financial Intelligence Unit (FIU), die zich bezighoudt met financiële intelligence ter bestrijding van witwassen en financiering van terrorisme. “Als criminelen in deze periode op de oude voet verder gaan, dan valt dat op. Ook zij zullen hun werkwijze dus moeten veranderen.”
Criminelen zijn daar waar schaarste is. Normaal gesproken zijn bijvoorbeeld drugs, diamanten en goud schaars. Nu zijn dat medische beschermingsmiddelen, straks mogelijk medicijnen of een vaccin. “Er is een hele grote behoefte aan medische beschermingsmiddelen en die behoefte is dringend. Daar wordt door criminelen fors misbruik van gemaakt. Zij bieden bijvoorbeeld spullen aan die er helemaal niet zijn. Of die niet voldoen aan de kwaliteit die beloofd wordt. Denk aan mondkapjes voor ziekenhuizen, die bij levering helemaal niet de beloofde bescherming blijken te bieden.”
“In Nederland zien we oplichting met mondkapjes, in het buitenland ook met beademings- apparatuur”
Beademingsapparatuur
Drie maanden geleden had Verbeek-Kusters nog nooit van mondkapjesfraude gehoord. Nu zijn de FIU’s in de hele wereld er druk mee. “We zien in Nederland veel oplichting met mondkapjes. In het buitenland zien we het ook met beademingsapparatuur. In Nederland hebben we daar gelukkig nog geen voorbeelden van.”
Voorbeelden van mondkapjesfraude zijn er echter wel. Een Nederlandse zorginstelling was bijna 30 miljoen euro lichter na een bestelling van miljoenen mondkapjes die niet bleken te bestaan. De bank vertrouwde het niet en de FIU wist de betaling nog net te voorkomen. Twee Nederlanders werden gearresteerd nadat ze hadden geprobeerd om voor 4,4 miljoen euro aan niet-bestaande mondmaskers te verkopen aan Duitsland. Ook zijn er voorbeelden van levering van een slechtere kwaliteit dan beloofd. Ook hier gingen zorginstellingen in binnen- en buitenland voor tienduizenden euro’s het schip in.
Duitse regering opgelicht
De Duitse overheid was eind maart, net als zo’n beetje de hele wereld, wanhopig op zoek naar mondkapjes voor het zorgpersoneel. Via een Zwitsers en een Iers inkoopbureau kwam ze terecht op een professionele website, waar eindelijk de felbegeerde mondkapjes met miljoenen tegelijk werden aangeboden. Onmiddellijk namen de inkopers contact op met de persoon achter de website, die hen voor 4,4 miljoen euro aan mondmaskers verkocht. Er werd 880.000 euro aanbetaald. De volgende dag, op 27 maart, landden twee vertegenwoordigers van de Duitse overheid op Schiphol om de maskers te inspecteren. Tien vrachtwagens stonden in Duitsland al te wachten op een seintje om naar Nederland te vertrekken. Maar dat seintje kwam niet, want de verkopers lieten niets meer van zich horen. De mondkapjes, die ergens in Nederland zouden zijn opgeslagen, bleken niet te bestaan. De Duitsers deden aangifte van oplichting, terwijl tegelijkertijd de bank melding maakte van de verdachte transactie.
Twee Nederlanders werden op 6 april door de FIOD aangehouden en stonden, door goede samenwerking tussen banken, Openbaar Ministerie en FIOD, al op 22 april voor de rechter. De 880.000 euro bleek vliegensvlug overgeboekt te zijn naar rekeningen in Nederland en Engeland, met bestemming Nigeria, maar een groot deel ervan is inmiddels weer terecht. Tegen de mannen werden celstraffen van 3 en 4 jaar geëist. Een derde persoon zit in Nigeria en moet nog gehoord worden.
“Je hebt kennis van zaken nodig als je overheidspartijen wilt oplichten”
Gelegenheidsdieven of criminelen?
Twee Nederlanders die de Duitse overheid voor bijna een miljoen weten op te lichten. Zijn dat gelegenheidsdieven of doorgewinterde criminelen? “Je hebt kennis van zaken nodig als je overheidspartijen wilt oplichten”, zegt Harald Kers, projectleider bij de FIOD en betrokken bij deze mondkapjeszaak. “Websites en facturen moeten er goed uitzien, je moet weten waarover je praat.” Vaak zijn het criminelen die normaal gesproken op andere markten opereren, die nu brood zien in oplichting met mondkapjes of andere beschermingsmiddelen. “In dit geval ging het om twee mannen die al het een en ander op hun geweten hadden. De één wat meer dan de ander, maar het ging bij beiden om antecedenten met betrekking tot drugs en oplichting. Een van hen had zelfs nog een straf openstaan. Het lijkt erop dat criminelen geen scrupules hebben, zelfs niet als het gaat om het oplichten van ziekenhuizen terwijl die vol liggen met coronapatiënten.” Ook de man in Nigeria heeft het één en ander op zijn kerfstok. “We zien meer van dit soort oplichtingszaken, ook met lijntjes naar Nigeria. Of er een verband is met deze zaak moeten we nog onderzoeken.”
Contant geld
Concrete signalen zijn er ook als het gaat om misbruik van de steunmaatregelen voor ondernemers, die de overheid zo snel mogelijk na het uitbreken van de crisis lanceerde. Verbeek-Kusters: “Dat geld moet snel naar ondernemers toe, dat vind ik ook terecht. Maar net als elke sociale uitkering brengt dit fraude met zich mee. En in dit geval, met de spoed die erachter zit, kunnen we verwachten dat ook criminelen er misbruik van maken. We zien dit ook al gebeuren, bijvoorbeeld dat het ontvangen geld meteen wordt besteed aan een luxe goed, of contant van de rekening wordt gehaald. Wat moet je met een bult contant geld, terwijl je nu vrijwel overal contactloos moet betalen?” De FIU kijkt samen met de politie, FIOD, ISZW en AMLC hoe deze fraude snel gedetecteerd kan worden. “Maar voor nu is het vooral zinvol om lokaal in gesprek te blijven met ondernemers. En om hen te vragen de steun alleen aan te vragen als het echt nodig is.”
“Wat moet je met een bult contant geld, terwijl je nu vrijwel overal contactloos moet betalen?”
Hoewel het nog te vroeg is om dit te kunnen zien, denkt Verbeek-Kusters dat de coronacrisis ook effect heeft op de manier van witwassen. “Veel reguliere bedrijven die worden gebruikt voor witwassen hebben twee maanden of langer stilgelegen. Betekent dit dat andere bedrijven die het moeilijk hebben, maar wel doordraaien, meer risico lopen? Of blijf je zogenaamd omzet draaien in de horeca? Het duurt langer voordat we zien wat de effecten hiervan zijn. Toch is het nu al belangrijk om ondernemers te waarschuwen voor de risico’s die ze lopen. Als je bedrijf in de problemen zit, is het moeilijk om je rug recht te houden. Maar we moeten ondernemers duidelijk maken dat je niet zo makkelijk meer van criminelen afkomt.”
