Tekst Andrea Jansen
Foto Marielle van Uitert
Reconstructie van de casus Laarbeek met onderzoeker Dick de Cloe
“Ik voelde mij al langere tijd geïntimideerd en onveilig.” Het zijn zware woorden die Hans Ubachs gebruikt bij zijn laatste optreden in de gemeenteraad als burgemeester van Laarbeek. Een reconstructie.
Lees ook het eigen verhaal van Hans Ubachs in deze Code Geel.
Vier jaar voordat hij deze woorden spreekt begint Ubachs in Laarbeek vol optimisme aan zijn eerste burgemeesterspost. Na twee maanden al schuurt het binnen het college. Tegen het ambtelijk advies in wordt door het college een nieuw bestemmingsplan gewijzigd. De wijziging is aangevraagd door een broer van één van de wethouders. De burgemeester volgt als enige het ambtelijke advies. “Je moet niet te integer willen zijn”, krijgt hij te horen van zijn wethouders.
Laaiend
Een jaar later is er een incident omtrent een andere broer van dezelfde wethouder. Deze broer koopt een horecapand en vraagt een horecavergunning aan. Er ligt echter een tip van het Openbaar Ministerie dat de aanvrager mogelijk betrokken is bij strafbare feiten, waarna een landelijke BIBOB-procedure wordt gestart. De betreffende wethouder roept de ambtenaar die de BIBOB-procedure regelt op zijn kamer en vraagt of de BIBOB-aanvraag naar zijn broer kan worden stopgezet. Vreemd is ook dat de locoburgemeester weigert om een brief te ondertekenen, waarin dezelfde broer van de wethouder wordt aangezegd dat hij zijn zaak niet mag openen zonder vergunning. Op advies van het Landelijk Bureau BIBOB wordt deze vergunning niet verleend vanwege “ernstig gevaar” dat deze voor criminele doelen zou worden gebruikt.
De BIBOB-affaire
Het Openbaar Ministerie waarschuwt de gemeente Laarbeek omdat er concrete informatie is die wijst op een relatie tussen de aanvrager van de horecavergunning en strafbare feiten. Het onderzoek van het Landelijk Bureau BIBOB bevestigt die informatie. Het bureau geeft aan dat er een ernstig gevaar is dat de horecavergunning gebruikt zal worden voor criminele doelen. De gemeente vraagt het RIEC om juridische ondersteuning bij de afhandeling van de vergunningaanvraag. Het RIEC vindt het zorgelijk dat kennelijk binnen het college is geprobeerd het BIBOB-onderzoek te blokkeren. Voor het RIEC is dit een signaal dat criminelen mogelijk invloed hebben op de besluitvorming van het lokale bestuur, via leden van dat bestuur of via hun familieleden.
Hans Graai
Vanaf dat moment lijken de pijlen vol op de burgemeester gericht. In de periode waarin de BIBOB-affaire speelt, worden, ogenschijnlijk uit het niets, door PNL (de partij van de eerder genoemde wethouder en locoburgemeester) vragen gesteld over het declaratiegedrag van de burgemeester. Deze zou ten onrechte dubbele woonlasten declareren. Dit berust op een onjuist ambtelijk advies en de burgemeester betaalt het teveel ontvangen bedrag terug. Ondanks de vertrouwelijke behandeling verschijnt een dag later een blog over de dubbele woonlasten van burgemeester ‘Hans Graai’ op de website van Radio Kontakt.
Daar blijft het niet bij. Tijdens de volgende vergadering van het college deelt de locoburgemeester een brief uit aan de wethouders waarin hij vraagtekens zet bij de integriteit van Ubachs. De brief wordt verder niet besproken, totdat deze enkele maanden later opduikt in het Eindhovens Dagblad. “Wethouder twijfelde aan integriteit burgemeester Laarbeek”, is de kop.
Vals WOB-verzoek
Inmiddels is het eind 2013. Er komt een vals WOB-verzoek binnen over een boom die werd gerooid in de tuin van de burgemeester. Ubachs voelt de druk toenemen en hoewel er niets onoorbaars is gebeurd ontkent hij ten onrechte zijn aanwezigheid thuis en stelt de verklaring van een gemeentewerker ter discussie.
De paniek slaat nu echt toe. Ubachs speelt al jaren Sinterklaas in zijn oude woonplaats en kan daardoor niet bij een vergadering zijn. Hij durft dit echter niet te vertellen in het college en verzint een smoes. Het college ziet geen heil meer in de samenwerking en laat onderzoeken of de verhoudingen nog te herstellen zijn. Er volgt een kort onderzoek en op 14 maart wordt de conclusie besproken in de college: het komt niet meer goed.
"Het lijkt allemaal bedoeld om de burgemeester bewust te beschadigen"
Krampachtig gedrag
Een paar dagen later wint PNL de gemeenteraadsverkiezingen, maar verliest de twee wethouders in het college. Zowel de wethouder van het BIBOB-incident als de locoburgemeester keren niet meer terug. Hun partij blijft echter invloedrijk.
Opnieuw wordt gelekt, ditmaal verschijnt een artikel over het vertrouwelijke onderzoek naar de verhoudingen in het college in het Eindhovens Dagblad. “Wethouders uit het vorige college van B&W van Laarbeek vinden dat burgemeester Hans Ubachs niet op zijn woord is te vertrouwen.” De gemeenteraad doet aangifte van het lekken, maar het Openbaar Ministerie stelt geen onderzoek in.
Op 11 september 2014 schaart een meerderheid van de gemeenteraad zich in een besloten raadsvergadering achter een motie van wantrouwen van PNL. Ubachs schrijft een extra openbare raadsvergadering uit omdat hij publiekelijk een verklaring wil afleggen. Op 8 oktober is het zover. De motie van wantrouwen is volgens Ubachs “de afsluiting van een onverkwikkelijk proces” waarin hij zich steeds onveiliger voelde. “Dit heeft mij ernstig parten gespeeld in mijn functioneren en heeft geleid tot krampachtig gedrag.” Twee weken later legt Ubachs tijdelijk zijn taken neer. Hij zal niet meer terugkeren als burgemeester van Laarbeek.
“Vanaf het begin ongewenst”
Voormalig tweede kamerlid en oud-burgemeester Dick de Cloe kreeg, samen met wetenschappers Pieter Tops en Cyrille Fijnaut, opdracht te onderzoeken waarop het gevoel van intimidatie en onveiligheid van burgemeester Ubachs gebaseerd was. Dick de Cloe blikt terug op de gebeurtenissen van het aantreden van Ubachs als burgemeester tot zijn aftreden.
“Als je terugkijkt zie je dat hij vanaf het begin door een deel van de gemeenteraad niet echt gewenst was, ondanks een unanieme voordracht”, vertelt De Cloe. “Dat is een lastige start voor een burgemeester, zeker zonder ervaring.” Hij kan begrijpen dat Ubachs zich onveilig en geïntimideerd voelde. “Als je de hele reeks van gebeurtenissen bekijkt dan zie je dat er een opbouw in zit. De vragen over onjuiste woonvergoeding, het lekken van vertrouwelijke rapporten en brieven door iemand uit het college, het valse WOB-verzoek. Het lijkt allemaal bedoeld om de burgemeester bewust te beschadigen.”
Hij vindt het onterecht dat het Openbaar Ministerie geen onderzoek wilde doen naar het lekken van vertrouwelijke informatie. “Dat vind ik een gemiste kans. Wel een onderzoek doen bij een lek in een vertrouwenscommissie, maar niet naar het bewust lekken om een burgemeester te beschadigen.” Dat een wethouder probeerde het BIBOB-onderzoek naar zijn broer te stoppen vindt hij “echt onvoorstelbaar”. Ook het optreden van de locoburgemeester roept twijfels op bij De Cloe.
De Cloe is ook kritisch over het handelen van burgemeester Ubachs. “Op verschillende momenten had hij daadkrachtiger moeten optreden in het college. Nu nam hij vaak halve maatregelen. Zette vraagtekens bij de integriteit van het college, maar ging daar niet de discussie over aan. Hij wilde polarisatie voorkomen, maar daardoor kwam zijn eigen integriteit ter discussie te staan. Dat is bijzonder, omdat men hem juist ‘een beetje te integer’ vond.”
Door de enorme druk die Ubachs voelde maakte hij fouten. Hij verzon smoezen, die al snel uit kwamen. “Daarmee bewees hij ‘de tegenpartij’ een dienst.” Ook het declaratiegedrag was onhandig. “Ubachs declareerde relatief weinig, maar maakte een fout met het declareren van dubbele woonlasten. Declaraties zijn de bananenschil voor elke burgemeester. Daar moet je heel alert op zijn.”
Terugkijkend ziet De Cloe twee problemen. “Ten eerste de integriteitskwestie. De onderstroom in de gemeente. De invloed van de familie van de wethouder, die voelbaar was in het bestuur. De nieuwe burgemeester paste niet in dit plaatje. Ten tweede de onervarenheid van de burgemeester. Een burgemeester moet niet alleen aimabel zijn, maar vooral ook een stevig bestuurder. Doorpakken. Garant staan voor de integriteit van het bestuur."
Weerbaar bestuur
Integriteit behoort tot de portefeuille van de burgemeester. Wat kun je doen om je bestuur weerbaar te maken?
- Zet integriteit hoog op de agenda, zowel bij ambtenaren als bij de raad. Maak nevenfuncties en relaties helder en duidelijk. Zorg dat wethouders open zijn over relaties, bezit en panden. Heb je twijfels, bespreek deze dan, bijvoorbeeld met het RIEC.
- Bekijk veiligheidskwesties ook eens regionaal. Dat geeft meer afstand en maakt je minder kwetsbaar.
- Bescherm ambtenaren, zorg dat ze geen loopjongens worden van het college.
- Zoek een coach of een vertrouwenspersoon om mee te spiegelen, zeker als je nog niet veel ervaring hebt als burgemeester.
- De gezagsdrager in je moet de overhand hebben op de burgervader. Durf hard te zijn. Wees direct en helder, niet schipperen.
- Wees onafhankelijk. Het kan zijn dat je vandaag een lintje hebt doorgeknipt bij een ondernemer waartegen je morgen hard moet optreden. Iedereen wil de burgemeester aan zijn kant hebben, ook de verkeerde personen.
