Tekst Andrea Jansen
Foto Hollandse Hoogte
In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 is weerbaarheid van bestuur een terugkerend thema. Maar hoe vaak komt bedreiging, infiltratie of beïnvloeding van het lokale bestuur nu eigenlijk voor? Pro Facto onderzocht dit in opdracht van de ministeries van V&J en BZK en het WODC.
Over het onderzoek
Enquête onder 11395 burgemeesters, wethouders, raadsleden, ambtenaren openbare orde en veiligheid, griffiers en gemeentesecretarissen.
Bedreigd
24% van de burgemeesters zegt bedreigd te zijn door criminelen in de huidige functie. Zij werden bedreigd via Twitter, hun auto werd in brand gestoken, een bompakket werd achtergelaten, er kwam ongewenst bezoek aan de voordeur. In enkele gevallen moest een burgemeester onderduiken of thuis bewaakt worden.
Infiltratie
3959 reacties:
60% van de burgemeesters
50% van de wethouders
30% van de raadsleden
61% van de ambtenaren openbare orde en veiligheid
64% van de griffiers
53% van de gemeentesecretarissen
In bijna een kwart van de gemeenten vermoeden of weten respondenten dat iemand is geïnfiltreerd in het bestuur. De (vermeende) infiltratie gebeurde in 39% van de gevallen door een raadslid. Maar ook door een stagiair van een juridische afdeling, die vlak voor het begin van de stage werd opgepakt voor grootschalige drugshandel. Door een wethouder die geld had doorgesluisd naar het buitenland en een aantal nevenfuncties had verzwegen, waaronder die van de Raad van Toezicht van een organisatie die via een aanbesteding een opdracht binnenhaalde. En ook een voormalig wethouder die panden bezat die gelinkt konden worden aan motorgangs en die ook wel erg makkelijk vergunningen verstrekte aan personen uit het criminele circuit.
“Infiltratie van gemeenteraden is een groot probleem. De lijn tussen democratie en ondermijning wordt steeds dunner. Immers, criminelen hebben ontdekt dat ze rechtstreeks en indirect grote invloed kunnen krijgen.”
Omkoping
Omkoping met een crimineel oogmerk komt veel minder voor dan bedreiging of infiltratie. 23 raadslieden hadden één of meerdere keren te maken met een poging tot omkoping. Een raadslid werd bijvoorbeeld benaderd om tegen betaling een vergunning voor een coffeeshop mogelijk te maken, een ander kreeg vijfduizend euro aangeboden om mee te werken aan een bestemmingsplanwijziging en weer een ander raadslid mocht lid worden van de Raad van Toezicht als hij zou meewerken aan een vastgoedproject.
“Omkoping gaat vaak indirect, mensen hebben het niet altijd door als ze worden omgekocht. Ik zat een keer op een terras en ging afrekenen. De drankjes bleken al betaald door een ondernemer op milieugebied. Dat noemde hij investeren in een relatie…. Omkoping is als een fuik, als je de eerste ringen niet hebt gezien, kun je niet meer terug.”
Gevolgen van bedreiging, omkoping en infiltratie
Van alle functionarissen die de enquête hebben ingevuld is 1% bedreigd met ondermijnend effect op de besluitvorming. Bij infiltratie had dit in 8% van de gevallen een ondermijnend effect. In sommige gevallen werd het besluitvormingsproces voorzichtiger doorlopen of flink vertraagd, soms werd een vergunning toch verleend of werd niet gehandhaafd.
“De verwevenheid van kleine gemeenschappen met het lokale openbaar bestuur wordt door meerdere geïnterviewden als kwetsbaar en problematisch aangemerkt.”
Risicofuncties
In de enquête werd gevraagd naar eigen ervaringen, dus geen verhalen ‘van horen zeggen’. Bovendien gaat het expliciet over bedreiging, omkoping en infiltratie met een crimineel oogmerk. Bedreiging door boze buurtbewoners om de komst van een asielzoekerscentrum telt dus niet mee.
Wethouders, ambtenaren, raadsleden en burgemeesters springen er hier uit. Wethouders scoren hoog omdat zij enerzijds veel invloed hebben op lokale beslissingen en anderzijds nauw verbonden zijn met de lokale gemeenschap. Dat laatste geldt nog sterker voor raadsleden, een positie die vooral kwetsbaar is als het gaat om infiltratie. Ook ambtenaren blijken kwetsbaar, zeker als zij langere tijd in dezelfde functie werken.
Doorgaans wordt gedacht dat de mate waarin burgemeesters bedreigd worden samenhangt met de mate waarin ze actief zijn in de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit. Dat blijkt niet uit dit onderzoek. Er worden relatief net zo vaak burgemeesters bedreigd die wel actief zijn in de bestuurlijke aanpak als burgemeesters die dat niet zijn. Wel zijn de bedreigingen aan het adres van de actieve burgemeesters vaak zwaarder.
